De heemkundige kring 75 jaar:
een platina jubileum

Voorjaar 1940. Zeggen dat er geen vuiltje aan de lucht is, zou wat overdreven zijn, want in ons land wordt er duchtig gemobiliseerd. België hoopt dat het bij een groot conflict neutraal zal kunnen blijven. We weten uiteraard dat het kort daarna anders is verlopen. Maar in dat voorjaar is het in ieder geval relatief rustig.

				Toch is er in ons dorp wat beweging waar te nemen. Jozef Van Herck, de ons bekende aalmoezenier uit de Eerste Wereldoorlog, mede-oprichter en eerste directeur van het Sint-Lievenscollege in Antwerpen, wordt door het bisdom naar Kontich gestuurd om er binnen de katholieke partij de rust te herstellen. Op 21 april 1940 komt hij in Kontich aan. Minder dan een maand voor de grote wereldbrand losbarst. Veel zal Van Herck niet meer hebben moeten tussenkomen. Hij zet zich echter des te meer in om zo mogelijk de bevolking bij te staan, bijvoorbeeld bij de organisatie van de bevoorrading en de soepbedeling. Maar wie Jozef Van Herck heeft gekend, weet dat de man nog heel wat andere pijlen in zijn koker had. Als zoon van een antiquair en doctor in de kunstgeschiedenis is hij van huis uit en door studie ten zeerste geïnteresseerd in ons patrimonium. En hij laat zich niet afleiden door de omstandigheden om vast te stellen dat Kontich op gebied van geschiedenis en erfgoed heel wat heeft te bieden.
Bij de benoeming en de "blijde intrede" van Jozef Van Herck als pastoor-deken te Kontich (Klik op de foto voor vergroting)

Zo sticht hij op 12 december 1943 de Kring voor Heemkunde. Daarvoor omringt hij zich met twaalf Kontichnaren die hij omwille van hun kennis en/of hun kunde bekwaam acht om deel uit te maken van een toch enigszins elitair clubje. Met zelfs een aantal zeer merkwaardige (ongeschreven) regels. Twee ervan zijn relicten uit een ver verleden.


1946 - Vlnr: onderpastoor Vleeshouwer, deken J. Van Herck, R. Van Passen, gemeentesecretaris J. Coveliers, pastoor A. De Laet, gemeenteambtenaar C. De Herdt De vergaderingen vonden altijd plaats op de zaterdag voor de tweede zondag. De reden was eenvoudig: deken Van Herck nam op zaterdagavond altijd de biecht af, behalve op die bewuste zaterdag omdat op de tweede zondag er dan een mis voor de Bond van het H. Hart was.


1973 - Tentoonstelling Volksdevotie: Jozef Van Herck met Leo Tindemans
En er konden evenveel leden zijn als er stoelen waar waren in het huis van de eerste voorzitter. M.a.w. vaak moest eerst iemand overlijden, vooraleer er een nieuw lid kon bijkomen. Kontichse roots waren daarbij de leidraad.

Vanaf het begin was de vereniging apolitiek, dat betekende dat er vlak voor de verkiezing geen vergadering was. De vereniging is nog altijd apolitiek, maar die andere vreemde regels zijn wel gelukkig verdwenen.

Reeds in 1946 kwam de kring naar buiten met een eerste grote tentoonstelling in de raadzaal van het toenmalig gemeentehuis. Het was een evenement in het dorp! Maar het was vooral in de jaren zestig en zeventig dat de kring op volle toeren begon te draaien. Met tentoonstellingen die het lokale ver overstegen. Zo was in 1973 de tentoonstelling over Volksdevotie een referentie. De bijgaande catalogus is nu nog altijd gevraagd.

Dankzij de stichter-voorzitter groeide het patrimonium heel snel spectaculair aan. Van Herck had een – genetisch? – erg fijne neus voor wat waardevol was, nog vooraleer anderen daar acht op sloegen.

Een voorbeeld daarvan is de unieke merklappenverzameling die dankzij hem en zijn zuster tot een van de belangrijkste collecties van de Lage Landen en West-Europa is uitgegroeid. Een lap stof die tijdens de oorlog soms nog als stofvod of afwaslap werd gebruikt, maar nu een grote culturele waarde heeft die bezoekers uit binnen- en buitenland aantrekt. De belangrijke textieltentoonstellingen, zowel in Kontich zelf als in het buitenland, zijn daar telkens weer een bewijs van.


Het museum in de Gemeentelijke Jongensschool Al die voorwerpen moesten natuurlijk aan het grote publiek worden getoond en in 1959 werd het Museum voor Heemkunde op de zolder van de gemeentelijke jongensschool (nu A-HA! School) in de Molenstraat plechtig geopend.

In 1962 werd er al een tweede zaal in gebruik genomen: de Joris Sansenzaal. Genoemd naar een van de actiefste kringleden uit de beginjaren. Zowat elke Kontichnaar heeft toen kunnen vaststellen wat de kring in al die jaren had gepresteerd en verzameld.

Het museum toonde toen ook al een stukje van rijke archeologische verleden van Kontich aan de hand van de opgravingen van de motte van de Reep en van het kasteel van Boutersem.

Omwille van bouwtechnische problemen moest het museum verhuizen. Van 1985 tot 1999 werd – wegens de beperkte ruimte – slechts een klein deeltje van het patrimonium in het oud gemeentehuis getoond.

Het archeologische gedeelte (met medewerking van AVRA) nam sterk toe naar aanleiding van de opgravingen rond de Steenakker en het Kapelleveld.

In die hele periode vanaf het begin tot op heden heeft de kring overigens maar twee conservatoren gekend: de betreurde Joris Olyslaegers en de nog altijd actieve Guido Theys.

Een kijkje op de museumzolder van de Gemeentelijke Jongensschool (klik op de foto)

Verder was 1985 echt wel een scharnierjaar, want via een legaat werd de laatste woonplaats van Jozef Van Herck in de Duivenstraat aan de gemeente geschonken met het eeuwigdurende vruchtgebruik voor de heemkundige kring. Dit gebouw (dat overigens nooit de dekenij was) is nu het documentatiecentrum Jozef Van Herck, een plaats waar alle vergaderingen en werkzaamheden van de kring plaatsvinden en waar je in ieder geval elke maandagavond tussen 20 en 22 uur terechtkunt. Ondertussen was Robert Van Passen de tweede voorzitter van de kring geworden.

In 1993 bestond de kring precies vijftig jaar en mochten we uit handen van toenmalig provinciegouverneur Camille Paulus het diploma ontvangen waardoor de kring de titel koninklijk mag dragen.

In 1999 werd dan met steun van de gemeente een definitieve plaats voor het museum gevonden in de voormalige gebouwen van brouwerij Hubrix, aan het Sint-Jansplein. Daar vind je nu de verschillende waardevolle collecties waarvoor de kring zorgt draagt. Uitzonderlijk? Ja, toch wel, want als je de steden buiten beschouwing laat heeft onze gemeente een van de rijkste collecties van de Lage Landen.

De laatste paar jaren kreeg het museum een degelijke opfrisbeurt. Het blijft een voorbeeld voor de vele heemkundige musea in het Vlaamse land.

Een kijkje in ons museum. Wil je meer zien, probeer dan een virtueel bezoek, of beter nog, kom zelf kijken!

Na het overlijden van Robert Van Passen werd Paul Catteeuw voorzitter. Na hem was Agnes Dehandschutter voor een kortere periode voorzitter ad interim. De huidige voorzitter is Frank Hellemans.

En dan vieren we nu opnieuw een verjaardag. De heemkundige kring is 75 jaar oud. En voor zo’n jubileum bestaan er zelfs heel wat benamingen: een albasten, diamanten, platina, radium of zelfs rodium jubileum. We naderen stilaan de gemiddelde leeftijd van de Belg, ruim 81 jaar.

Ondanks de mooie verjaardag is het natuurlijk niet allemaal rozengeur en maneschijn. De heemkundige kring is – zoals zovele verenigingen – dringend op zoek naar vers bloed om de toekomst te verzekeren. En om de volgende vijfentwintig jaar vol te maken.

Maar nu is het tijd om feest te vieren. En dat doen we – zoals het een museum past – met een overzichtstentoonstelling in de kapel van Altena. Hierbij tonen we dan vooral onderdelen van onze rijke collecties die wegens plaatsgebrek niet in het museum kunnen worden tentoongesteld. Je bent van harte uitgenodigd. En heb je interesse om mee te werken: kom het ons zeggen!

De tentoonstelling in de Altenakapel (Antwerpsesteenweg 79) is geopend op 29/9, 30/9, 3/10, 5/10 en 7/10 van 14 tot 17 u en op 1/10 en 8/10 van 20 tot 22 u.

Tekst: Paul Catteeuw. Foto’s: Kring voor heemkunde.
Uit het Informatieblad van de gemeente Kontich, september 2018.

Lees ook het artikel "SCHATTEN IN ALTENA - TENTOONSTELLING 75 JAAR KRING".

En vind HIER de lijst van alle heemkundige "Sprokkels" over Kontich-Waarloos.

Zoeken in onze website